BÙI DUY
(1873
- 1946)
----------O0O---------
Ông BÙI DUY húy Văn
Đảnh, tục danh Ông NGHÈ TRÌNH là thứ nam
của Ngài Thị giảng Bùi Thân và Bà chánh thất Nghi nhân
Đặng thị Sung.
Ông sinh năm Quý Dậu (1873) tại Vĩnh Trinh.
Ông tính tình ôn hòa, thuần hậu nhưng tác phong đạo
mạo, nghiêm túc nên ai cũng kính mến.
Thuở nhỏ Ông thụ giáo với Ngài
Lưỡng khoa Tú tài Phan Tuyên ở Cổ Tháp.
Ông đã từng đôi phen lều chỏng ra Kinh ứng
thí, nhưng mộng khoa cử không thành, Ông lui về
nối nghiệp nông tang.
Năm 22 tuổi - Giáp
Ngọ, 1894 - Ông kết duyên cùng Bà PHAN THỊ TÔ,
trưởng nữ của vị Thầy học cũ là
Ngài Tú Lưỡng khoa nói trên.
Sau khi sinh cô con gái
đầu - Bùi thị Trình (ấu vong) - Ông Bà được
phụ thân và kế mẫu sắp đặt cho ra biệt
cư ở An Lâm vào năm Bính Thân 1896. Phần nhờ có
ruộng đất của song thân trích hứa, phần
sẵn tính siêng năng cần mẫn, nên chẳng bao lâu Ông
đã xây dựng được một dinh cơ gồm
tất cả 4 nhà ngói lớn, tọa lạc trong một
khu vườn rộng và chỉ trong khoảng 15 năm,
đã tạo lập một sản nghiệp trên mấy
trăm mẫu.
Ông Bà sinh hạ thêm được 7 trai và 3 gái sau này
đều thành gia thất.
Thấm nhuần đạo lý Khổng Mạnh, Ông
thường lấy nhân nghĩa làm phương châm trong việc
tề gia, xử thế và giáo dục các con.
Ông rất sốt sắng
với các công tác từ thiện và xã hội:
- Noi gương phụ
thân, Ông Bà đã tự nguyện lạc cúng phần lớn
số lúa thu hoạch được vào việc chẩn
thại đồng bào địa phương lâm cảnh
cơ hàn do trận lụt năm Đinh Tỵ, 1917 gây ra
một cách kinh khủng.
- Cùng với Bào huynh là Ông Bá
hộ Bùi Túc, Ông đã giúp phụ thân lo kiến thiết nhà
thờ Tiền Hiền, tu tạo Đình, Chùa, Miếu
vũ trong thôn ấp.
- Ông đã được
quan viên, hào lão, lý hương trong Lục thôn cử làm
khuyến thủ, hiệp lực cùng bào đệ là Ông Bùi
Xước giữ chức Đốc công trong chương
trình trùng tu Đình Châu (1).
- Ông đã xướng
suất việc bồi trúc hương lộ từ
dốc Đầu Voi ngoài An Lâm vào đến trong Vĩnh
Trinh.
- Ông đã giúp đỡ
nhiệt tình các vị hàn Nho (2).
- Ông đã được
phụ thân ủy thác phụ trách việc chia gia tài cho các
anh chị em trong đợt Duy tân IV.
Nhờ các việc nghĩa
cử, lúc vãn niên, Ông đã được ân hưởng Hàn lâm viện Cung
phụng và cũng từ đó Ông được gọi là
Ông Nghè Trình.
Ông mất ngày 15-1-Bính Tuất (1946) thọ 74 tuổi,
táng tại xứ Bào Dam, An Lâm. Bà mất ngày 29-9-Đinh
Mùi (1967), thọ 94 tuổi, táng tại Hòa Cường, Hòa
Vang.
Đến năm 1978, vì vấn đề quy hoạch
ruộng đất, nên mộ của hai Ông Bà đều
được cải táng về Gốc Dù, Vĩnh Trinh.
Ghi chú:
(1) Xin xem tài liệu về trùng tu
Đình Châu (Thời kỳ thứ tư, niên hiệu
Bảo Đại thứ X) trong phần Phụ lục.
(2) Qua câu đối của cụ
Tổng đốc Nguyễn Đình Hiến ở Trung
Lộc phúng điếu trong dịp tang lễ của Ngài
Bùi Thân:
Phân kim hữu tử năng tri ngã;
Như ngọc kỳ nhơn vị điếu
Ông.
Phỏng dịch:
Chia vàng con Bác từng
thương tớ;
"Như ngọc
người đời" kính điều Ông
ta thấy Ông Bùi Duy
đã là một Mạnh Thường quân của Cụ
Tổng đốc Họ Nguyễn ngay khi Cụ còn hàn vi.